Przewodnik
Przewodnik: o. Waldemar Kapeć OP, “Kościół i klasztor dominikanów w Lublinie”
Album: “Klasztor w sercu miasta – Dzieje i skarby lubelskich dominikanów”
PREZBITERIUM I PRZYLEGŁE KAPLICE
1. Prezbiterium
2. Kaplica Tyszkiewiczów
3. Ołtarz główny
4. Kaplica Niepokalanego Poczęcia N.M.P
5. Kaplica Matki Bożej Ruszelskiej
NAWA GŁÓWNA
6. Ołtarz Matki Bożej Różańcowej
7. Ołtarz św. Wincentego Ferreriusza
8. Ołtarz Imienia Jezus
9. Ołtarz św. Jacka
PRAWA NAWA
10. Kaplica Firlejów
11. Kaplica Pszonków: św. Tomasza z Akwinu
12. Kaplica św. Katarzyny
13. Kaplica Szaniawskich: św. Marii Magdaleny
LEWA NAWA
14. Kaplica Ossolińskich: Matki Bożej Opieki
15. Kaplica św. Stanisława, Biskupa i Męczennika
16. Kaplica Korczmińskich: Pana Jezusa Ukrzyżowanego
17. Kaplica Hulewiczów: Przemienienia Pańskiego
18. Nagrobek Piotra Firleja
19. Zakrystie
oraz
– Ambony
– Obrazy w prawej nawie
– Obrazy w lewej nawie
– Organy
– Obraz Pożar Lublina
Teksty: o. Waldemar Kapeć OP
Prawdopodobnie w tym miejscu znajdował się drewniany lub murowany kościół, zanim rozpoczęła się budowa kościoła w 1342 r. W obecnym stanie prezbiterium kościoła jest zbudowane na planie prostokąta, przykryte sklepieniem gotyckim zrekonstruowanym w 2013 r. Opiera się ono na zachowanym ozdobnym, gierowanym gzymsie z ornamentem kostkowym ( w tzw. „jaskółcze ogony” ). Ściany zdobią pilastry przedzielone prostymi łukami wspartymi na węgarach.
Po uzyskaniu pozwolenia królewskiego w 1645 r. na budowę kaplicy Tyszkiewiczów została wyburzona ściana poza dawnym głównym ołtarzem. Na sklepieniu, bliżej głównego ołtarza, zachował się fragment XVI-wiecznego fresku. Po 1725 r. w posadzce prezbiterium umieszczono płytę nagrobną Zygmunta Rybińskiego.
Prezbiterium zamyka łuk tęczowy. Podłucze zostało wykonane w 1630 r. przez Jana Wolffa.
Została zbudowana w latach 1645-58 z fundacji Janusza Tyszkiewicza, wojewody kijowskiego. Po jego śmierci (w 1649 r.) opiekę nad budową kaplicy przejęli: siostra Tyszkiewicza Krystyna i Stanisław Popow-Witowski, wojewoda sandomierski. Budowniczym kaplicy był Jan Cangerle. Sztukaterię wykonał Giovanni Battista Falconi.
Prawdopodobnie kaplica została zbudowana na fundamentach miejskiej baszty obronnej. Do dzisiaj zachowały się jakby okienka strzelnicze w podpiwniczeniu kaplicy. Architektonicznie kaplica z czworoboku w części piwnicznej przechodzi ku górze w konstrukcję ośmioboku, a potem w owalny tambur zwieńczony kopułą
i latarnią. Jest to jedno z najbardziej oryginalnych rozwiązań architektonicznych w budowlach z zastosowaniem kopuły.
Ponieważ kaplica miała być zarazem chórem zakonnym, na parterze, pomiędzy oknami znajdują się stalle
z około 1658 r. Na zapleckach stall ocalała większość obrazów przedstawiające świętych i błogosławionych
z zakonu dominikańskiego.
Powyżej stall i okien, jakby na I piętrze, ściany ośmioboku dzielone są narożnymi pilastrami. Sztukateria na pilastrach przedstawia podtrzymywane przez aniołów narzędzia Męki Pańskiej. Pomiędzy pilastrami zostały zawieszone obrazy z około 1658 r.: Tomasza Muszyńskiego ( kolejno od lewej strony – Uzdrowienie chorego przez dotknięcie relikwiami Krzyża, Chrystus ukrzyżowany i Procesja z Krzyżem cesarza Herakliusza). Natomiast obrazy: Przybicie i Zdjęcie z Krzyża są dziełem Albina Kucewicza. Wszystkie obrazy zostały dodatkowo ozdobione ornamentami sztukaterii w postaci kimationów przy ramach i roślinnymi wiciami z hermą poniżej ramy.
Powyżej pilastrów i obrazów widać pełne belkowanie, gierowane ponad pilastrami, zdobione motywami roślinnymi, wolich oczu i uskrzydlonych putt.
Ponad belkowaniem znajduje się 5 okien z uskokowym obramowaniem, z ozdobnymi archiwoltami i kluczami
w kształcie wolutowych kartuszy. Pomiędzy oknami ustawiono półplastyczne postacie ze Starego Testamentu. Począwszy od lewej strony: Izajasz, Mojżesz, Dawid, Salomon, Jeremiasz i Ezechiel. Każdy z nich ma odpowiednie atrybuty i na kartuszu wypisane fragmenty proroctw odnoszących się do Męki Pańskiej.
W kopule kaplicy został namalowany fresk „Sąd Ostateczny” – dzieło również T. Muszyńskiego z lat 1654-58.
Na ścianie tamburu, ponad głównym ołtarzem, znajduje się ornament, który w ramce tonda przestawia Chustę św. Weroniki. Natomiast po bokach tego tonda umieszczono herby fundatorów kaplicy: Tyszkiewiczów (Leliwa – gwiazda i półksiężyc) i Witowskich (Jastrzębiec – krzyż i podkowa).
Na granicy kaplicy i prezbiterium wybudowano półkolista arkadę wspartą na pilastrach już prezbiterium (ok. 1653 r.). Podłucze arkady zdobią kasetony z rozetami, z hermą anioła i dziewczyny oraz zwoje liściaste i kielichowe palmety.
Kaplica Tyszkiewiczów była poddana gruntownej konserwacji i oddana do użytku w 2012 r.
Ołtarz z 1794 r., w stylu klasycystycznym, architektoniczny, dwustronny, tworzy rodzaj parawanu pomiędzy prezbiterium a kaplicą Tyszkiewiczów. W części osiowej ołtarza znajduje się mensa i tabernakulum w kształcie rotundy z parą ryzalitów i kompozytowych kolumienek. Rotundę wieńczy kopuła z dwustronnym tondem przedstawiającym św. Stanisława, biskupa, patrona kościoła i św. Dominika. Po bokach kopuły znajdują się figurki: Melchizedeka, św. Jana Chrzciciela, Mojżesza i św. Cecylii.
Po bokach tabernakulum i mensy ustawiono ścianki z drzwiami. Boniowane ścianki zostały podzielone kompozytowymi pilastrami, zwieńczone belkowaniem z fryzem ozdobionym ażurową plecionką z cekinami
i rozetkami w oczkach plecionki. Nad belkowaniem umieszczono arabeski z palmetą i krzyżem. Skrajne ściany ołtarza są również dekorowane boniowaniem. Wieńczą je pary cylindrycznych wazonów z kwiatonem
i relikwiarzami w kształcie trumienki. W polu skrajnych ścian umieszczono obramowane lustra. Ponad nimi znajduje się dekoracja w formie baldachimu z kotarą i wazonu z girlandą kwiatów. Pod lustrami zostały ustawione stoliki z wygiętymi nogami.
Na antepedium ołtarza znajduje się płaskorzeźba przedstawiająca wskrzeszenie Piotrawina przez
św. Stanisława. Ramy rzeźby – to ornament składający się z gałązek palmowych i grzywaczy.
Na odwrotnej stronie ołtarza zachowały się malowidła przedstawiające: przywiezienie relikwii Krzyża św. do Lublina, oddanie relikwii Krzyża św. wcześniej skradzionych przez kupca gdańskiego Henryka, uzdrowienie Jana Pyzy, procesja z relikwiami podczas pożaru Lublina, uratowanie przed zatonięciem i próba dzielenia relikwii przez biskupa Andrzeja.
Pod głównym ołtarzem znajduje się krypta biskupa Andrzeja, zmarłego około 1432 lub 1434 r.
Ołtarz główny został odnowiony w związku z konserwacją kaplicy Tyszkiewiczów.
4. KAPLICA NIEPOKALANEGO POCZĘCIA N. M. P.
Została ona zbudowana w latach 1728-29. Główną fundatorką była Anna Rzewuska Krasicka, kasztelanowa chełmska. Do kaplicy wchodzimy przez bogato zdobiony portal. Na szczycie portalu znajduje się medalion
z popiersiem fundatorki. Po lewej stronie medalionu umieszczono herb Krasickich, a po prawej herb Rzewuskich. Na partię fryzu nakłada się para puttów z tarczami herbów Pilawa i Pogoń ( herby związane z księżną Czetwerczyńską, pierwszą żoną męża fundatorki ). W nadprożu została rozwieszona draperia z herbem Jednorożca.
Jest to kaplica dość obszerna, przykryta kolebkowym sklepieniem, na gurtach, z dwiema parami lunet ( okna ),
z bogatą sztukaterią i polichromią. Koncha ponad ołtarzem została przyozdobiona freskami Ducha św. w postaci gołębicy, Boga Ojca i dwoma adorującymi aniołami. Na sklepieniu znajdują się obrazy przedstawiające: św. Dominika i św. Tomasza, którym Matka Boska przekazuje relikwie Krzyża św. oraz scena przekazania relikwii Krzyża dominikanom przez biskupa Andrzeja. Tematyka dekoracji jest powiązana z pierwotnym przeznaczeniem kaplicy. Tutaj miały być przechowywane relikwie Krzyża św.
Ołtarz w stylu barokowym pochodzi z około 1729 r., ale obraz Matki Bożej jest późniejszy. Namalował go Feliks Pęczarski przed 1838 r. Rama obrazu pochodzi z 2 poł. XVIII w.
5. KAPLICA MATKI BOSKIEJ RUSZELSKIEJ
Zbudowana w 1729 r. p. w. św. Andrzeja. Po umieszczeniu w ołtarzu, po 1768 r., obrazu Matki Boskiej Ruszelskiej, zmieniono wezwanie kaplicy.
Jest to konstrukcja w kształcie czworoboku, zwieńczonego profilowanym belkowaniem i nieckowym sklepieniem, zdobiona narożnymi pilastrami. Ołtarz w stylu wczesnego rokoka zbudował w latach 1767-68 Johann Praxel.
W retabulum znajduje się ozdobna wnęka z obrazem z pocz. XVII w. przedstawiającym Matkę Boża
z Dzieciątkiem. Był to obraz szczególnie czczony przez O. Pawła Ruszla – stąd nazwa: Matka Boska Ruszelska.
We wnętrzu kaplicy, ponad wejściem, został zawieszony XVIII-wieczny portret o. Pawła Ruszla. Naprzeciw ołtarza wisi XVIII-wieczny obraz nieznanego artysty przedstawiający Matkę Boską ze św. Dominikiem i św. Franciszkiem z Asyżu. Tutaj też zachował się jeden z dwóch późnobarokowych konfesjonałów (poł. XVIII w.).
6 i 8. OŁTARZE TZW. “RÓŻAŃCOWE”
Przy lewym ołtarzu odprawiano Różaniec do N.M.P., a przy prawym Różaniec do Imienia Jezus. Są to ołtarze tzw. przytęczowe, w sąsiedztwie ambon, w stylu rokoko. Zbudował je Sebastian Zeisel w 1761 r.
Lewy ołtarz (Ołtarz Matki Bożej Różańcowej) – w centrum znajduje się późnogotycki obraz Matki Bożej, po bokach obrazu figury św. Katarzyny Aleksandryjskiej i św. Cecylii. Nastawę ołtarza zdobi obraz Matki Bożej ze św. Dominikiem. W przerwie belkowania umieszczono postać anioła. Natomiast figury stojące na belkowaniu symbolizują czystość i królewskie pochodzenie Matki Bożej.
Prawy ołtarz (Ołtarz Imienia Jezus) – w centrum obraz z poł. XVII w. przedstawiający Dzieciątko Jezus z krzyżem stojące na monogramie IHS w towarzystwie dwóch aniołów oraz bł. Henryka Suzo i bł. Jana Dominici.. Po bokach obrazu ustawiono dwie figury: św. Symeona i św. Zachariasza. W nastawie ołtarza znajduje się obraz przedstawiający Matkę Boską ze św. Różą z Limy, dominikanką. Pomiędzy odcinkami belkowania umieszczono postać Boga Ojca, a na belkowaniach alegoryczne figury Sławy i Chwały.
7 i 9. OŁTARZE TZW. PRZYFILAROWE
Lewy ołtarz (Ołtarz św. Wincentego Ferreriusza) – w centrum XVIII-wieczny obraz ze św. Wincentym
z Ferrary. Po bokach ołtarza ustawiono dwie figury: w stroju tureckim i w stroju pazia. Jest to jeden z przykładów wprowadzania dekoracji świeckiej do kościoła. W zwieńczeniu ołtarza umieszczono późnobarokowy obraz przedstawiający Matkę Bożą, św. Dominika i św. Katarzynę ze Sieny. Pomiędzy odcinkami belkowania znajduje się postać Jezusa na obłokach. Płaskorzeźba w predelli przedstawia Zaśnięcie Matki Bożej.
Prawy ołtarz (Ołtarz św. Jacka) – w centrum XVIII-wieczny obraz św. Jacka. Po bokach ołtarza ustawiono figury: św. Pawła, apostoła i proroka Izajasza. Na zwieńczeniu ołtarza umieszczono XVIII-wieczny obraz św. Tekli. Płaskorzeźba w predelli przedstawia cierniem ukoronowanie Pana Jezusa.
Również przy ostatnich dwóch filarach znajdowały się ołtarze, ale po kasacie klasztoru w 1886 r. zostały przeniesione do innych kościołów ( zobacz ołtarz w bocznej kaplicy kościoła św. Mikołaja na Czwartku
w Lublinie). Ołtarze te przeszkadzały w procesjach po kościele. Przed kasatą procesje odprawiano na krużgankach klasztornych.
Do kaplicy wchodzimy przez bramę w eklektycznej kracie z końca XIX w. Kratę wykonał Władysław Gostyński
z Warszawy. Na podłuczu wejścia jest widoczna dekoracja snycerska w stylu renesansu lubelskiego przedstawiająca dwa kartusze w sąsiedztwie pilasterków hermowych. Hierogramy na kartuszach – to imiona Jezusa i Maryi. W centrum podłucza widać monogram SD, co znaczy – Soli Deo (Samemu Bogu).
Kaplica ta, jako miejsce spoczynku przodków i przechowywania relikwii Krzyża św., została ufundowana przez Henryka Firleja, podkomorzego koronnego a potem prymasa Polski, w 1615 r. Jest zbudowana na rzucie kwadratu z wygiętymi łukowo narożami. W ścianie południowej znajduje się wydłużone prostokątne okno z bogatą dekoracją od zewnętrznej strony. W konstrukcji kaplicy bardzo mocno został zaakcentowany kierunek wertykalny, a temu tez służą elementy dekoracyjne: kanelowane i laskowane pilastry, wysokie nisze z ozdobnymi konchami
i parapetami oraz arkadowe wnęki ścian. Ponad wydatnym dekoracyjnym belkowaniem znajduje się kolista kopuła przypominająca sklepienie żeglaste. Kopuła została pokryta dekoracją w formie ozdobnych wałków łączących kartusze w kształcie koła i sześcioboku z ornamentem okalającym otwór latarni. Dekoracje stiukowe wykonał Jan Wolff w latach 1620-30.
Nie znamy budowniczego ołtarza. Został on zbudowany około poł. XVII w. w stylu wczesnego baroku.
W środkowym retabulum został umieszczony obraz św. Dominika namalowany w 1645 r. przez dominikanina brata Reginalda. W bocznych niszach znajdują się figury Matki Boskiej i św. Jana z pocz. XVI w. Prawdopodobnie wcześniej te figury razem z krzyżem, który wisi nad wejściem do kaplicy, były umieszczone na belce łuku tęczowego w głównej nawie ( ponad ambonami ). Po bokach tabernakulum umieszczono płaskorzeźby Jezusa
i Maryi. Na zwieńczeniu ołtarza znajduje się obraz z poł. XVII w. przedstawiający Pietę.
Po prawej stronie kaplicy, pod oknem, zostały wmurowane renesansowe nagrobki: Mikołaja Firleja (+1526 r.)
i Piotra Firleja (+1553 r.). Prawdopodobnie nagrobki były polichromowane i złocone. Nagrobki pochodzą
z krakowskiego warsztatu Padovana. Wcześniej te nagrobki znajdowały się na innym miejscu w kościele,
bo kaplica jest późniejsza (po 1615 r.).
Nad wejściem do kaplicy, zachował się fresk z XVII w. przedstawiający Chustę św. Weroniki (veraicon). Generalna konserwacja kaplicy zakończony się w 2017 r.
11. KAPLICA PSZONKÓW, ŚW. TOMASZA Z AKWINU
Jest to konstrukcja zbudowana na rzucie prostokąta ze sklepieniem nieckowym ( kopulastym ), ozdobiona narożnymi pilastrami. Została ufundowana w 1643 r. Rokokowy ołtarz powstał w latach 1765-58 w warsztacie Sebastiana Zeisela w Puławach. Obraz w ołtarzu z XVIII w. przedstawia św. Tomasza z Akwinu, dominikanina.
Po bokach ołtarza ustawiono 4 figury świętych z odpowiednimi atrybutami: Augustyna, Grzegorza, Hieronima
i Ambrożego. Na zwieńczeniu ołtarza znajduje się płaskorzeźba apoteozy św. Tomasza.
Pod oknem kaplicy została wmurowana nagrobna tablica Adama z Babina Pszonki zm. w 1677 r.
Na ścianie zachodniej zawieszono obraz z pocz. XVIII w., który przedstawia adorację relikwii Krzyża św. przez króla Kazimierza W., posła weneckiego i Eufemię Walicką.
W sensie architektonicznym jest to konstrukcja analogiczna do poprzedniej kaplicy, zbudowana około poł. XVII
w. Prawdopodobnie i ten ołtarz został wykonany przez Sebastiana Zeisela.
W ołtarzu znajduje się obraz z poł. XVII w. przedstawiający św. Katarzynę ze Sieny, dominikankę, stygmatyczkę
i doktora Kościoła. Po bokach ołtarza stoją dwie alegoryczne figury symbolizujące wiarę ( z krzyżem )
i męczeństwo ( koło zębate ). Na zwieńczeniu ołtarza umieszczono obraz św. Agaty z pocz. XVIII w.
Na ścianie zachodniej został zawieszony obraz z pocz. XVIII w. przedstawiający odwrót wojsk Chmielnickiego spod Lublina po modlitwach i procesji z relikwiami Krzyża św.
Została zbudowana około 1660 r. na wzór innych kaplic. Wydaje się, że i ten ołtarz z lata 1756-58 pochodzi
z warsztatu Sebastiana Zeisela.
Obraz w ołtarzu jest dziełem nieznanego malarza z 2 poł. XVII i przedstawia ostatnią Komunię, której udzielił św. Magdalenie jej brat św. Łazarz, biskup Marsylii. Obraz z XVII w., na zwieńczeniu ołtarza, przedstawia św. Helenę, cesarzową, i św. Makarego, biskupa Jerozolimy, którzy przyczynili się do odnalezienia na Golgocie relikwii Krzyża św.
Na zachodniej ścianie kaplicy wisi słynny obraz „Pożaru Lublina” z 1719 r. Przedstawia on uratowanie miasta od zagłady przez modlitwy i procesję z relikwiami. Przy wejściu do kaplicy, po lewej stronie, umieszczono epitafium Feliksa Konstantego Szaniawskiego, zm. w 1721.
Kaplica została ufundowana w 1624 r. przez Katarzynę Ossolińską. Pierwotnie miała to być kaplica różańcowa. Ponieważ obok w nawie głównej znajdował się już obraz Matki Boskiej Różańcowej, w II poł. XVIII w. umieszczono tutaj obraz św. Jacka i kaplica zmieniła wezwanie ( p.w. św. Jacka ). W 1951 r. obraz św. Jacka przeniesiono do ołtarza przy filarze ( po prawej stronie nawy głównej ), a w kaplicy został umieszczony obraz Matki Boskiej Opieki, który przedtem był w ołtarzu w kaplicy Szaniawskich. Kaplica ponownie zmieniła wezwanie. Wg ostatnich opinii – prawdopodobnie obraz pochodzi z warsztatu T. Dolabelli.
Kaplica ta ma przedsionek. Jest to pozostałość po gotyckiej kaplicy Krzyża św. Późniejsza część kaplicy została zbudowana na rzucie kwadratu. Zdobią ją narożne pilastry ( z końskimi łbami w kapitelach ), proste łuki wsparte na węgarach, belkowania z ornamentami liści. Architektonicznie – prostopadłościan kaplicy przechodzi tamburem w kopułę. Na tamburze zostały umieszczone stiukowe uskrzydlone anioły i tarczowe wieńce z lancetowatych liści z przewiązką. Okienka oprawiono w stiukowe ramki o charakterze okuciowym. Owalna kopuła kaplicy została przyozdobiona siatką stiukowych żeber w typie renesansu lubelskiego. Dość bogato prezentuje się latarnia na kopule. Okienka latarni przedzielają pilasterki podparte wolutowymi wspornikami. Ponad okienkami biegnie ozdobne belkowanie, a kopułę latarni zdobią stiukowe rozetki. Nie znamy wykonawcy sztukaterii.
W 2015 r. zostały odkryte i poddane konserwacji wyjątkowe sztukaterie, odmienne od już istniejących, nad wejściem do drugiej części kaplicy.
Nie wiadomo również, kto wykonał przyścienny ołtarz w stylu wczesnego baroku, z 2 poł. XVII w.
W jednopolowym retabulum ołtarza został umieszczony słynący cudami obraz Matki Bożej, Opiekunki dominikanów. Obraz pochodzi z lat 1630-40. Przed 1886 r. obraz ten był umieszczony w ołtarzu na klasztornych krużgankach.
Potocznie – obraz tytułuje się: „Matka Boska Trybunalska”, ponieważ przed tym obrazem modlono się
o pozytywne zakończenie procesów w Trybunale Koronnym. Natomiast do niektórych publikacji i opowiadań przewodników wycieczek wkradła się błędna interpretacja. Wg niej obraz miałby pochodzić z kaplicy Trybunału Koronnego. Nigdy, ponieważ przeczy temu temat obrazu – Opiekunka Zakonu.
W zwieńczeniu ołtarza znajduje się obraz z 2 poł. XVIII w. przedstawiający Matkę Boską ze św. Dominikiem. Obraz został oprawiony w owalną ramę z uszakami. Po bokach obrazu ustawiono dwie figury biskupów dominikańskich: św. Antonina z Florencji i św. Alberta Wielkiego. Na zwieńczeniu ołtarza umieszczono parę wolutowych ślimacznic z figurką anioła.
Na lewej ścianie kaplicy znajduje się marmurowe epitafium z 1 poł. XVI w. upamiętniające Jana Wieszczyckiego. Natomiast w glifie wejścia do kaplicy zostało umieszczone epitafium Pawła Karskiego, kanonika gnieźnieńskiego
i poznańskiego, zm. w 1645 r.
Dawniej w gablocie na prawej ścianie kaplicy wisiała chorągiew procesyjna z 1618 r. z wizerunkiem Matki Boskiej z Dzieciątkiem. (Po konserwacji, od 2006 r. eksponat zmienił miejsce i obecnie wisi w skarbcu.)
Gruntowny remont kaplicy zakończy się w 2017 r.
15. KAPLICA ŚW. STANISŁAWA, BISKUPA I MĘCZENNIKA
Została ona zbudowana po 1680 r. na rzucie trapezu, ze sklepieniem nieckowym (kopulastym).
Rokokowy ołtarz pochodzi z około 1760 r. i został zbudowany na wzór ołtarzy pochodzących z warsztatu Sebastiana Zeisela. Obraz przedstawiający św. Stanisława został namalowany na pocz. XVII w. Prawdopodobnie pochodzi on z dawnego głównego ołtarza, ale jeszcze przed wybudowaniem kaplicy Tyszkiewiczów. Na zwieńczeniu ołtarza znajduje się płaskorzeźba przestawiająca Jezusa Dobrego Pasterza.
Architektura kaplicy jest analogiczna do kaplic sąsiednich.
Ołtarz w stylu późnego baroku powstał około 1700 r. – dzieło nieznanego artysty. W ołtarzu znajduje się krucyfiks w stylu renesansowo-barokowym ( być może z pocz. XVII w.). Obok krzyża umieszczono figury w stylu ludowego baroku z XVII w. przedstawiające Matkę Boską Bolesną i św. Jana Apostoła. Prawdopodobnie te figury pochodzą z ołtarza w kaplicy Matki Boskiej Ruszelskiej.
17. KAPLICA HULEWICZÓW, PRZEMIENIENIA PAŃSKIEGO
Została zbudowana w 1678 r.
Ołtarz nieznanego artysty w typie rokoka powstał po 1678 r. Z tego też czasu pochodzi obraz Przemienienia Pańskiego ( anonimowy malarz ). Na zwieńczeniu ołtarza znajduje się obraz św. Józefa z Dzieciątkiem pochodzący z 2 poł. XVIII w. Przy kolumienkach stoją figury prawdopodobnie proroka Eliasza i św. Barbary.
Na szczycie ołtarza ustawiono figurę przedstawiającą Zmartwychwstałego Chrystusa lub św. Jana Chrzciciela.
Przy wejściu do kaplicy stoi ludowa rzeźba Chrystusa Frasobliwego, z pocz. XVIII w.
Został on umieszczony na końcu lewej nawy. Jest to nagrobek w stylu renesansowym, wykonany w Pińczowie
w 1619 r. (krąg Santi Gucciego).
I – zakrystia
Jest to pomieszczenie gotyckie z XIV w. ze sklepieniem dwupolowym o różnym żebrowaniu. W lewym kącie zachowała się gotycka służka z maswerkowym ornamentem.
II – zakrystia
Pochodzi ona również z XIV w., ale została później przebudowana. Stąd jej sklepienia na dwu wysokościach: przy oknie – sklepienie nieckowe, potem niższe sklepienie krzyżowe. Tutaj zachowały się polichromie przedstawiające oddawanie czci relikwiom Krzyża św. przez króla Jana Kazimierza w 1649 r. i przez króla Stanisława Augusta
w 1781 r. Powstały pod koniec XVIII w. Natomiast ściany w sąsiedztwie ołtarza zostały ozdobione polichromią
o motywach architektonicznych.
Podczas konserwacji II zakrystii w 2011-2012 r. zostały odnalezione XV-wieczne freski. Pozostawiono je
w formie wycinkowych odkrytek.
III – zakrystia
Jest to również pomieszczenie z XIV w., ze sklepieniem dwupolowym. Żebra sklepień opierają się na charakterystycznych służkach z ornamentem łezki lub rybich pęcherzy. Zachowała się tutaj dawna dębowa podłoga mocowana kutymi gwoździami. Na południowej ścianie zakrystii znajduje się rzeźba Chrystusa zawieszonego na palmie (drzewo życia).
Pierwotnie tutaj był kapitularz klasztorny (miejsce spotkań organizacyjnych życia klasztoru i modlitw za zmarłych). Przemawiają za tym zachowane pochówki (znajdują się one tylko pod trzecia zakrystią ). Chowanie zmarłych braci i dobrodziejów pod kapitularzem było dawnym zwyczajem w klasztorach dominikanów.
Dwie ambony i to naprzeciw siebie stanowią wyjątkowe zjawisko w kościołach. Dlatego w interpretacji sensu dwu ambon słyszymy wiele wyjaśnień przedstawianych przez przewodników wycieczek. M. in., że w kościele dominikanów były dysputy religijne z innowiercami, że z ambon przeprowadzano dyskusje podczas sejmików szlacheckich i in. Nie! Ambony były przeznaczone wyłącznie do celów liturgicznych, czyli do głoszenia kazań.
Do Soboru Wat. II nikt z innowierców nie mógł przemawiać w kościele. Jeżeli już w kościele odbywały się sejmiki szlacheckie, to przemawianie z ambony było nadużyciem.
O umieszczeniu dwóch ambon zdecydowały dwa powody: symetria i udogodnienie dla kaznodziejów – z prawej ambony wygłaszano kazania podczas mszy przy głównym ołtarzu, a z lewej ambony podczas mszy
i nabożeństw odprawianych przy ołtarzu Matki Boskiej Różańcowej (obok ambony).
Ambony w stylu rokoko powstały w 1761 r. w warsztacie puławskiego artysty Sebastiana Zeisela (działał przy dworze Czartoryskich).
Prawa ambona – na szczycie baldachimu postać św. Tomasza, pod baldachimem płaskorzeźba z Matką Boska
i św. Jackiem, na ścianach kosza ambony płaskorzeźby przedstawiające: Uzdrowienie niewiasty, Chrystus
w Ogrójcu i Zmartwychwstanie. Kosz ambony zdobią putta z atrybutami Ewangelistów.
Lewa ambona – na szczycie baldachimu postać św. Dominika, na zaplecku płaskorzeźba Dobrego Pasterza,
na ścianach kosza ambony płaskorzeźby przedstawiające: Zwiastowanie, Nauczanie 12-letniego Pana Jezusa
i Ofiarowanie Maryi do świątyni jerozolimskiej. Na ślimacznicy spływów kosza ambony siedzą cztery putta.
Obrazy zostały wykonane w warsztacie królewskiego malarza Tomasza Dolabelli w latach 1651-53:
I obraz – Scena zatrzymania powozu biskupa Andrzeja przywożącego relikwie Krzyża św. do Lublina.
II obraz – Nieudana próba dzielenia relikwii Krzyża św.
III obraz – Hetman Kalinowski w obecności króla Jana Kazimierza i królowej Marii Ludwiki przekazuje dominikanom, jako votum, zdobyczne kozackie chorągwie.
Nad wejściem do kaplicy Matki Boskiej Opieki – obraz Maryi na tronie z Dzieciątkiem, nieznanego artysty, z XVII w.
Obrazy z warsztatu Tomasza Dolabelli z lat 1651-53:
I – Bernardyn ofiarowuje srebrną tacę jako votum
II – Procesja z relikwiami Krzyża św. podczas pożaru Lublina
III – Kupiec gdański Henryk zwraca skradzione relikwie (w 1434 r.).
1. Pozytyw w kaplicy Niepokalanego Poczęcia N.M.P.
Jest to instrument z lat 1740-60. Pierwotnie znajdował się w chórze zakonnym, poza głównym ołtarzem. Nieco przed 1800 r. przeniesiono go na chór muzyczny w nawie głównej, a po 1800 r. znalazł się na obecnym miejscu. Szafa pozytywu została wykonana w stylu renesansowo-barokowym. Jest to jeden z najstarszych instrumentów tego typu zachowanych w Lublinie.
Pozytyw ma 5 głosów: Pryncypał 8’, Bourdon 8’, Oktawa 4’, Flet 4’ i Superoktawa 2’. Wiatrownica zasuwowo-klapowa, traktura mechaniczna, miech magazynowy z XIX w.
2. Organy nad wejściem do kościoła
Zostały zbudowane przez Jana Czapucińskiego w 1800 r., a przebudowane w 1893 r. przez firmę Leopolda Blomberga z Warszawy. Obecny prospekt prezentuje styl barokowo-klasycystyczny. Organy mają 20 głosów – podzielonych pomiędzy 2 manuały i pedał. Wiatrownice stożkowe, mechaniczna traktura klawiatur
i pneumatyczna registrów. Miech magazynowy z XIX w.